‘De politieke film bracht een wel heel markant voorbeeld voort, waarin in één loopbaan continenten, filmgenres en tijdperken met elkaar worden verbonden. Dit was de toonaangevende filmmaker van Nederland: Joris Ivens’, zo beschreef Eric Barnouw Ivens in zijn bekende boek over de historie van de documentaire film. Leven en werk van Joris Ivens zijn uniek in de filmhistorie. Er is dan ook geen filmmaker waarmee hij te vergelijken valt of die in zijn voetsporen is getreden. Daarvoor is zijn filmoeuvre te zeer bepaald door een historisch begrensd tijdsbestek dat loopt van de Russische revolutie in 1917 tot de Val van de Muur in 1989. Heeft hij dan niemand beïnvloed? De Nederlandse filmmaker Froukje Bosch beweerde ooit het tegendeel: ‘We zijn allemaal door Ivens beïnvloed’. Zij bedoelde daarmee dat veel filmmakers in navolging van Ivens de wereld als hun filmstudio zijn gaan beschouwen, er op uit zijn getrokken met hun filmcamera en vorm gaven aan wat hen bezighield. ‘Ivens had een voortrekkersrol. Hij vertaalde zijn eigen wereld in film en was betrokken. Die werkhouding was inspirerend. Veel jonge documentairemakers trekken nu de wereld in, zoals hij deed. Zonder het te weten zijn ze allemaal beïnvloed door Ivens.’ Hieronder volgt een groeiende reeks voorbeelden van kunstenaars uit allerlei disciplines die in het leven van Ivens en zijn films inspiratie vonden voor hun eigen werk: componisten, beeldend kunstenaars, filmmakers, dichters …
Als jonge filmmakers uit Pisa stortten de broers Paolo en Vittorio Taviani zich eerst op de documentaire film. In 1959 assisteerden zij Joris Ivens bij de opnames van l’Italia non è un paese povero. Ze hielden er een levenslange bewondering aan over. Het was Joris Ivens die hen adviseerde over te stappen van de documentaire naar de speelfilm. Na het bestuderen van de filmopnames van de gebroeders Taviani op Sicilië stuurde Ivens een telegram naar hen: ‘Het materiaal ziet er zeer goed uit, maar het is geen documentaire, het is eigenlijk speelfilm’.
‘De filmkunst keert terug in de wereld en draagt poëzie uit. Joris Ivens was zo iemand. Die had twee kanten. Hij was een echte magiër, een tovenaar, een mens die zijn leven wijdde aan de poëzie en tegelijk bezield was van een ongelooflijk sociaal realisme. En rationalisme. Ja, rationalisme. Dat is een absoluut ideaal. Ik heb hem gerespecteerd als een vader. Ik heb hem mateloos liefgehad, vertelde de Duitse filmmaker Edgar Reitz (1932) in een interview.
Onderstaande lijst laat een overzicht zien van films geïnspireerd door Ivens zelf of zijn werk.
Emilio Menchero Lopez, La Pasionaria Porte-Voix, 2006, nabij station Midi, Brussel.
Op de locatie in Brussel waar traditioneel demonstraties starten en het volk zijn stem laat horen, heeft de kunstenaar Emilio Menchero Lopez een groot kunstwerk geplaatst in de vorm van een megafoon. Deze van oorsprong Spaanse kunstenaar kwam op dit idee toen hij Ivens' The Spanish Earth zag, waarin de republikeinen een mobiele porte-vox gebruiken.
Op 29 mei 2010 onthulde de Franse minister van cultuur, Fréderic Mitterand, een 12 meter hoog en bewegend beeld, met de titel 'When Joris Ivens meets Hraesvelgr'. Het staat opgesteld in het Parijse park Saint Cloud. De titel verwijst naar de Noorse windgod en de fascinatie van Joris Ivens voor de wind, zowel fysiek als metafysisch, zowel als natuurverschijnsel en als metafoor voor bewegingen in de maatschappij en geschiedenis.
Bas Maters, Monument voor Joris Ivens op het Joris Ivensplein, Nijmegen. Copyright foto: Henk Braam.
De Arnhemse beeldhouwer Bas Maters (1949-2006) ontwierp in 1990, een jaar na het overlijden van Joris Ivens, in opdracht van de gemeente Nijmegen een groot monument voor de Nijmeegse cineast. Van tevoren had er overleg plaatsgevonden met de gemeente, waarin Ivens had uitgelegd dat hij geen portret van hemzelf op een sokkel wenste.
