Onlangs zijn er opnieuw goede, vroege schilderijen van Anneke van der Feer opgedoken, die haar oeuvre aanzienlijk verrijken. Sinds de publicatie van het boek Anneke van der Feer Helemaal eerlijk zijn wordt er meer werk ontdekt en dienen zich meer nieuwe feiten aan dan in de vijftig jaren na haar overlijden in 1956. Ditmaal was het Quirijn van den Hoogen, universitair docent kunstbeleid aan de Universiteit van Groningen, die het Stedelijk Museum in Amsterdam tipte dat zijn moeder schilderijen van Anneke van der Feer (1904-1998) in bezit heeft, die hij al van kinds af aan thuis heeft gezien. Die werken zijn via zijn oudtante Barbera Antonia van den Hoogen (1901-1998) in het bezit van de familie gekomen.


Geertruida van den Hoogen en haar zoon Quirin van den Hoogen, december 2024. Foto André Stufkens

Antonia van den Hoogen, Charley Toorop en Anneke van der Feer
Volgens Geertruida van den Hoogen was haar tante een goede vriendin van Anneke van der Feer en heeft voor haar geposeerd. ‘Tante To’, zoals zij in de familie werd genoemd, werkte aanvankelijk als naaister bij Charley Toorop, toen die in 1926 met haar kinderen Edgar, John en Annetje in Amsterdam aan de Leidsegracht 48 kwam te wonen. Van der Feer had twee jaar eerder vanuit Sneek haar bestemming als kunstenaar in Amsterdam gevonden, volgde er schilderlessen bij Harmen Meurs en sloot zich aan bij de kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken.
Geleidelijk aan kreeg Antonia steeds meer taken in het huishouden, waaronder het oppassen op de kinderen, zo blijkt uit een ansichtkaart van Charley Toorop. Als Charley Toorop een tijdje geen geld ter ondersteuning van haar vader Jan had ontvangen, moest Antonia de bakker en slager aan de deur afpoeieren en op de pof kopen. In de periode 1930-1932 dat Toorop met Arthur Lehning voornamelijk in Parijs woonde reisde Antonia eveneens naar Parijs of paste in Amsterdam op de kinderen. Feitelijk was dat alleen Edgar, want Annetje groeide op bij haar grootouders in Bergen, en Johnny werd als veertienjarige bij Joris Ivens in de leer gedaan.

Afkomstig uit een groot gereformeerd gezin van een veehandelaar in Baarn -ze liep in haar jeugd altijd op klompen- had Antonia zich ontworsteld aan kerk en ouders en koos voor de moderne kunst, voor het leren van talen en een zelfstandig bestaan. Ondanks dat het armoe troef was, was ze in staat om met eenvoudige middelen zichzelf elegant en modern te kleden. De bovenwoning aan de Lijnbaansgracht 211 waar zij met haar man, de tekenleraar en ciseleur Frans Berlijn, woonde, hadden zij modern ingericht met rieten matten op de vloer, een stoel van Breuer, een tafeltje van Rietveld. Toen werd dat allemaal als armoedig beschouwd, ‘er staat nog voor geen daalder’ merkte een familielid met weinig voorspellende waarde op.

           
Anneke van der Feer, Antonia van den Hoogen, olieverf of doek, ca. 1928. Foto echtpaar Antonia en Frans Berlijn-van den Hoogen.  Anneke van der Feer, Naakt, olieverf op doek, ca. 1932. Part. coll.

Schilderijen
Antonia en Frans Berlijn-van den Hoogen werden beide lid van de CPN. In deze habitat met Toorop en Ivens, in de CPN en De Onafhankelijken, raakten Anneke van der Feer en Antonia van den Hoogen bevriend. Een krachtig modern portret van de hand van Van der Feer toont ‘To’ lopend over straat in grijze jas met bontkraag en baret schuin over haar hoofd, zoals Van der Feer die zelf ook droeg, met op de achtergrond een brug over een Amsterdamse gracht. Het moet eind jaren twintig zijn vervaardigd. Zij heeft ook als naaktmodel geposeerd voor Van der Feer in wat een oefening in het schilderen van de menselijke huid zal zijn geweest. Een ander portret van haar, tegenwoordig in het Frans Halsmuseum in Haarlem, heeft als titel Mia, maar daarmee zal ‘Nia’ worden bedoeld, een van de andere varianten van haar voornaam Antonia. De gezichten op de drie schilderijen komen overeen.
In een eveneens krachtig, groot stilleven is een vaas zichtbaar, die lang op het atelier van Van der Feer heeft gestaan, zo blijkt uit foto’s van Ad Windig. ‘Tante To’ had een complete serie foto’s die Windig op het atelier van zijn bovenbuurvrouw Anneke aan de Oudezijds Achterburgwal192-3 van haar maakte, waar zij na haar terugkeer uit Moskou en Parijs in 1938 was neergestreken. Zij bleef er wonen tot haar vroege dood in 1956.   
Uit waardering voor het regelen en verzorgen van zijn dochters’ huishouden heeft Jan Toorop enkele van zijn werken aan Antonia van den Hoogen cadeau gedaan, waaronder een portret van zijn kleindochter Annetje en een ets van zijn vioolspelende dochter.

    
Anneke van der Feer, Tuinen, z.d. 1945-1950?. Part. coll.  Ad Windig, Anneke van der Feer aan het werk in haar atelier, 1945-46. Part. coll.

In de oorlog zat het echtpaar Berlijn-van den Hoogen in het verzet, vermoedelijk het communistische, hoewel daar mede door het illegale karakter geen gegevens over te vinden zijn. Vanaf 1943 gaven zij onderdak aan een Joodse onderduiker Max Vlessing, die later naar een boerderij in Lemmer is overgebracht en de oorlog heeft overleefd. Vandaar dat het echtpaar is voorgedragen voor een Yad Vashem-onderscheiding door de nazaten van Vlessing.

Een vierde werk van Van der Feer betreft een aquarel met uitzicht op een tuin, die past in een serie aquarellen van tuinen van na de oorlog, o.a. in Frankendael in Amsterdam. Dat kan erop duiden dat de vriendschap tussen en Anneke en Antonia lang standhield.
Met de vondst van deze werken wordt het oeuvre van Van der Feer steeds completer en daarmee het beeld van haar leven en werk.


literatuur:
Isabella Legebeke, onderzoek Stedelijk Studies naar vrouwelijke kunstenaars in de collectie
https://stedelijkstudies.com/anneke-van-der-feer-antonia-van-den-hoogen/
André Stufkens, Anneke van der Feer. Helemaal eerlijk zijn, 2022
Gusta Reichwein, Anneke van der Feer. Een onafhankelijk bondgenoot. https://vakbondshistorie.nl/dossiers/anneke-van-de-feer-1902-1956/

<<

Adresgegevens

 

  • Bezoekadres:
    Tweede Walstraat 19,  Nijmegen


 


  • Postadres:
    Tweede Walstraat 19
    6511 LN Nijmegen

Contact

 

  • 06 539 60 552
     


 

Social Media

Ivens.nl Archief

Films:

83 Items

Fotos:

5695 Items

Documenten:

29572 Items

Bibliografieën:

678 Items

Affiches:

212 Items