Op donderdag 19 september onthulde Said Kasmi, wethouder van cultuur van de gemeente Rotterdam, een plaquette van de eerste Nederlandse Treasure of European Film Culture: bij de Hefbrug als ode aan Ivens' avant-garde film De brug uit 1928. Op initiatief van de European Film Academy is, na eerdere schatten, zoals de trappen in Odessa van Eisensteins Potemkin, of the Trevifontein uit La Dolce Vita, ism het Nederlands Filmfonds gekozen voor de Hefbrug.
Sandra den Hamer, directeur van het Filmfonds legde uit dat diverse locaties de revue hebben gepasseerd: de Amsterdamse straat waar Rutger Hauer fietst met Monique van de Ven uit Turks Fruit (1973), een sloot in Giethoorn uit Haanstra's Alleman, Urk vanwege Nolan's Dunkirk, maar om diverse redenen sprong de Hefbrug eruit. Ivens' baanbrekende film uit 1928 presenteerde een nieuw beeld van Nederland, niet meer folkloristisch, en in een nieuwe filmtaal, waarmee het de eerste avant-gardefilm van Nederlandse bodem werd die internationaal doorbrak en nog steeds wordt vertoond. Vorig jaar nog componeerde de componist Hans Koolmees een nieuw compositie bij de De brug die in de Rotterdamse Doelen werd uitgevoerd. Op 19 oktober laten studenten van het conservatorium in Dortmund nieuwe composities bij De brug en Regen klinken. De brug heeft er mede voor gezorgd dat de Hefbrug niet is afgebroken, hoewel de NS dat wel wilde, nadat de spoortunnel was aangelegd. Voor een symbolisch bedrag van 1 gulden is het verkocht aan de gemeente Rotterdam. In open toestand staat de Hefbrug symbool voor industrieel, hardwerkend en modern Rotterdam. Het is uitgegroeid tot een van de meest populaire monumenten, een warm gekoesterd erfgoed. Nog afgelopen weekend, tijdens de Open Monumentendag was het bezoek aan de brug al snel volgeboekt en werd het Val, dertig keer op en neer gehaald.
De brugwachters, Sjors Ribeiro-Heijboer en zijn schoonvader ingenieur Gert Heijboer, waren aanwezig bij de onthulling. Ribeiro beschouwt de brug als zijn tweede vrouw en is fier op zijn functie.
André Stufkens van de Ivens Stichting introduceerde spontaan op verzoek van Den Hamer de film en legde de zaal uit dat de film anders is dan je op het eerste gezicht zou verwachten. Is het een documentaire, is het non-fictie? Het is niet alleen rationeel, instructief en modernistisch -'mijn Mondriaan' zoals Ivens het zelf noemde, als een compositie van tegendelen-, maar evenzogoed surrealistisch. Geen filmwetenschapper heeft geschreven over het zo eenvoudige, maar onwerkelijke script. Het is fictie, een verzonnen drama van een trein die vanuit het zuiden aan komt stomen, maar wordt gestuit door de Hefbrug die open gaat voor de scheepvaart, Alleen in het bondsblaadje van de machinisten van de Nederlandse Spoorwegen stond in 1928 heel fijntjes vermeld dat het een wonderlijke film, want er is ook nog zoiets als een dienstregeling waardoor een trein niet hoeft te wachten. Ook andere elementen zijn fictief: het Val komt drie keer neer op het vaste brugdeel in plaats van eenmaal, het autoverkeer rijdt ondersteboven over de naastgelegen brug van de Koningshaven, een peilpunt staat op zijn kop... Opvallend zijn ook de natuurelementen, water, wind en stoom, in contrats met het harde metaal. Een romantisch-modernistische visie, zoals eerder door Paul Strand en Charles Sheeler vastgelegd in Manhatta (1921). Ivens concludeerde al gelijk aan het begin van zijn filmloopbaan, toen hij zich nog als een amateur beschouwde: 'Het biosccopdoek is geen venster op de wereld, het is een wereld op zich.' Het is fictie in een filmgenre dat nog niet bestond.
Toespraak wethouder Said Kasmi (D66):
Beste leden van de European Film Academy, beste filmliefhebbers,
Stoompluimen, het water dat rustig kabbelt, mensen die voorbijlopen op de kade. Maar vooral op de voorgrond de intieme shots van het spoor, de rails, de treinen en de schepen.
Niemand bracht de Hef mooier in beeld dan Joris Ivens in zijn korte documentaire. Met een titel zonder opsmuk: “De brug”. Niets meer, niets minder.
De constructie, de mechaniek en de complexe vernieuwende techniek. Met de contragewichten, de kabels en katrollen, en het moderne brugdek dat omhoog getild kon worden. Alles is door Ivens met aandacht en oog voor detail gefilmd.
En Ivens was er snel bij. Want krap een jaar na de voltooiing van de brug bracht hij zijn ode aan de spoorbrug. Sinds 1927 staat De Hef hier fier overeind. Rotterdam groeide in die tijd uit tot moderne havenstad. En de Koningshavenbrug, zoals de Hef officieel heet, maakte daar onderdeel van uit. De constructie, ontworpen door ingenieur Pieter Joosting, was de eerste in zijn soort in West-Europa.
Inmiddels is De Hef als een van onze stadsiconen niet meer weg te denken uit Rotterdam. De brug is geliefd en dierbaar. En de documentaire van Joris Ivens uit 1928 heeft daar zeker aan bijgedragen.
Ik ben als wethouder Cultuur ontzettend trots en dankbaar dat dit icoon wordt toegevoegd aan het lijstje van de Treasures of European Film Culture. Ik heb begrepen dat Rotterdam als eerste Nederlandse stad deze eer ontvangt van de European Film Academy.
Maar de documentaire van Ivens gaat verder dan alleen het in beeld brengen van de brug. Het geeft het een prachtig tijdsbeeld van het leven eind jaren twintig van de vorige eeuw. Met trams, auto’s maar ook nog paard-en-wagens. Ook al is het zonder geluid opgenomen, de klanken van de drukte en het rumoer worden invoelbaar als je naar de film kijkt.
De brug is Nederlandse filmgeschiedenis. En ik heb me laten vertellen dat de documentaire het begin vormt van de Nederlandse film. En daar zijn we als Rotterdammers natuurlijk erg trots op.
Ook in de toekomst blijft Rotterdam verbonden met beeld en geluid. Er is ontzettend veel filmtalent in onze stad. Dankzij het Filmfonds en Rotterdamse producenten krijgen zij de kans zich te ontplooien. En als gemeente ondersteunen we de sector waar het kan. Regelmatig is Rotterdam het decor van grote nationale en internationale producties en dat zie ik graag!
Beste mensen,
Hier staat een trotse wethouder. Ik ben ontzettend verheugd dat onze mooie en bijzondere brug deze eervolle plaquette ontvangt. En ik hoop natuurlijk ook dat dit Rotterdammers en alle bezoekers van onze stad inspireert om de prachtige film van Joris Ivens te bekijken.
