Günter Jordan flikt het weer: de filmhistoricus, filmmaker en auteur van belangrijke werken over Oost-Duitse filmgeschiedenis schreef een nieuwe degelijke pil van 700 pagina’s, met dit keer als onderwerp Ivens’ Oost-Duitse films uit de jaren vijftig. Waarschijnlijk is dit de minst bestudeerde periode van Ivens’ filmloopbaan. Zijn boek ‘Unbekannter Ivens. Triumph, Verdammnis, Auferstehung 1948–1989’ schreef hij in opdracht van de DEFA Stiftung en zal worden gepubliceerd in November.
Afkeuring en waardering
Waarom waren deze films, die Ivens voor de DEFA filmstudio’s maakte, tot aan deze publicatie het meest onbekend, het minst vertoond, het minst onderzocht of zelfs het minst gewaardeerd? Keurde Ivens zelf zijn Oost-Duitse films af?
Zeker is dat in de jaren 80 hij vertoning van bepaalde films van hem uit de DDR verbood, omdat hij dacht dat deze films hem in politieke problemen zou kunnen brengen. Sommige titels werden zelfs als Stalinistisch beschouwd. Aan de andere kant beweerde Ivens dat hij van zijn meest afgewezen en minst succesvolle films het meeste hield, zoals een ouder van een verloren kind houdt. Op deze manier wees hij zijn Oost-Duitse films nooit af.
De getroubleerde ontvangst van deze periode heft in ieder geval niets van doen met de toenmalige waardering in de tijd dat deze films uitkwamen. Integendeel, deze film sontvingen vele prijzen en kregen een miljoenenpubliek in de Communistisceh wereld, dat toen een grooot deel van de wereldbol besloeg, van de Sovjet-Unie en het Oostblok tot China, van de West-Europese landen met sterke linkse partijen tot vele Derde Wereldlanden die vochten voor onafhankelijkheid en tegen kolonialisme. Lied der Ströme (1954) bijvoorbeeld moet volgens cijfers van de opdrachtgever van de film zelfs door 250 miljoen kijkers zijn bekeken.
Ook Ivens werd behangen met prijzen binnen dit systeem en kreeg de status van een leidende figuur in de filmproductie. Dit duurde echter niet langer dat tot het moment dat hij brak met de politiek van het Sovjetblok en de Chinese politiek ging omarmen, wat bleek uit zijn steun aan de Praagse Lente in 1968. Van grote held werd hij 'persona non grata' in de DDR, het land dat hij nooit meer zou betreden.
Een onverwachte hommage van Ivens aan Prins Willim van Oranje als held in de speelfilmTill Eulenspiegel (1956), een internationale co-productie van de DEFA en het Franse Ariane.
Toen Ivens in 1951 begon te werken in de DEFA filmstudio’s in Berlijn had zijn documentaire stijl al vorm gekregen. Hij was niet langer de avant-gardistische pionier uit de jaren ’20 en ‘30. De documentaire film en hun makers hadden binnen luttele decennia een vaste plaats veroverd in het culturele landschap. Grotendeels omdat documentaire door overheden werden gebruikt voor educatieve en propagandistische doeleinden gedurende de Tweede Wereldoorlog en de jaren van Wederopbouw.
De klassieke documentaire stijl met toegevoegd geluid, mooi uitgelichte plaatjes in fraaie composities, met een afstandelijke voice-over en objectieve cameravoering is karakteristiek voor deze periode, waarin experimenten werden vermeden en al helemaal verwarrende vormen van interpretatie en verbeelding. Ivens hanteerde een breed spectrum van verschillende –zelfs tegengestelde- filmstijlen, uiteenlopend van filmpoëzie, journaalbeelden, reportages, compilatie films, nagespeelde scenes tot aan speelfilm. Deze brede waaier van stijlen maakt deze periode minstens zo interessant als welke andere periode van Ivens’ filmloopbaan. Al snel eiste de generatie van de jaren zestig de aandacht op en beoordeelde deze klassieke filmstijl als uitermate verdacht, achterhaald en irrelevant, omdat zij zelf nieuwe stijlen uitvonden gebaseerd op nieuwe technologie met nieuwe hand-held cameras en direct synchroon geluid. Ook Ivens sloeg de weg in van deze nieuwe filmstijl, niet alleen vanwege de nieuwe camera’s, maar ook als reactie op de komst van de televisie.
Het nieuwe esthetische paradigm van documentaire film als ‘direct cinema’ is waarschijnlijk de belangrijkste reden waarom de Oost-Duitse periode van Ivens lang genegeerd is gebleven.
Tegenwoordig maakt een herwaardering van de allerlei artistieke vernieuwingen in de jaren vijftig een 1950’s een meer evenwichtige beoordeling van deze films mogelijk.
Günter Jordan ( 1941), studeerde Slavistieks, Geschiedenis, Pedagogiek, Onderwijskunde en Filmregie aan de Deutschen Hochschule für Filmkunst Potsdam-Babelsberg. He was documentaire filmmaker en zelf regisseur van de DEFA-Studio für Dokumentarfilme, en vanaf 1992 freelance filmmaker. Hij promoveerde in 1990 aan de Humboldt-Universiteit Berljin met een proefschrift over de vroege DEFA documentaire film en de DEFA weekjournaals Der Augenzeuge (Ooggetuigen). Hij publiceerde in tijdschriften (Sonntag, Film und Fernsehen, BFF), Close Up (Konstanz), Ivens-Magazine (Nijmegen), in de jaarboeken van de DEFA-Stiftung (Berlijn 2000–2005) en in ‘Bilder einer gespaltenen Welt’ (Berlin 2007); ‘Alltag des Dokumentarfilms 1946-1950’ (Berlijn 1987); ‘Erprobung eines Genres. DEFA-Dokumentarfilme für Kinder 1975-1990’ (Remscheid 1991), ‘Sie sehen selbst, Sie hören selbst ...‹ Die DEFA von ihren Anfängen bis 1949’ (samen met Christiane Mückenberger, Marburg 1994), ‘Schwarzweiß und Farbe. DEFA-Dokumentarfilme 1946-1992’ (samen met Ralf Schenk, Berlijn 1996, 2000), ‘Film in der DDR. Daten Fakten Strukturen’ (Potsdam 2009, 2013). ‘Zu den Anfängen zurück, um weiterzukommen. Die Geburt des neuen DEFA-Dokumentarfilms’, in: Klaus Stanjek (Hg.): ‘Die Babelsberger Schule des Dokumentarfilms’, Berlin 2012.
Voor het boek ‘Unbekannter Ivens. Triumph, Verdammnis, Auferstehung 1948–1989’ deed Günter Jordan uitgebreid onderzoek in het Joris Ivens Archief en vele andere archieven in o.a. Berljin, Parijs en elders.
Voor meer informatie: zie de website van uitgeverij Bertz+Fischer:
http://www.bertz-fischer.de/unbekannterivens.html
https://www.youtube.com/watch?v=hfZFBPemqP4
Günter Jordan
Unbekannter Ivens
Triumph, Verdammnis, Auferstehung 1948–1989
ca. 700 Seiten, ca. 35 Fotos
Hardcover, 14,8 x 21 cm
Artikelnummer 978-3-86505-407
