Van 23 maart tot en met 1 april viert ‘Cinéma du reel’, het documentaire filmfestival van Parijs, haar 40e verjaardag met een retrospectief ‘What is real? 40 years of thinking’. Hierin wordt de film Cinemafia (1980) vertoond, een filminterview door Jean Rouch met Joris Ivens en Henri Storck op het strand van Katwijk. Ook het competitieprogramma ‘Prix Joris Ivens’ (7.500 euro) voor eerste films wordt vertoond.
Roger Busschots, destijds samen met zijn broer Robert en Dirk Nijland, de producenten van de film, herinnert zich:
Film verbroedert.Cinemafia, een wilde titel voor een onalledaags filmportret van drie bijzondere mannen, verbaal stoeiend op het Katwijkse strand. Waarover praten zij zo bevlogen en hoe komen die drie oudere kerels op dat winderige strand terecht, dansend met twee 16mm. filmcamera’s?
Ze overbluffen elkaar met anekdotes uit hun verre verleden als pionierende filmmakers, de Nederlander Joris Ivens en zijn Belgische collega Henri Storck, daartoe uitgedaagd door Fransman Jean Rouch achter de camera. Twee eega’s, van Storck en Rouch, giechelen bewonderend op de achtergrond. Wij als drie vreemde aanbidders deinen met hengels om het kwetterende drietal heen. Niets doet vermoeden dat hier een stukje historie wordt geschreven. Cinemafia krijgt een staande ovatie op het filmfestival van Rotterdam, wordt opgenomen in het festivalprogramma van Berlijn en vertoond in het Centre Pompidou in Parijs tijdens het documentairefestival Cinema du Réel. Hoe komt dit afwijkende buitenbeentje in het internationale filmcircuit terecht?
Eredoctoraat.
Heel kort. De toenmalige Rijksuniversiteit Leiden heeft een unieke opleiding binnen de afdeling Culturele Antropologie: etnocinematografie. Professor Gerbrands en medewerker Dirk Nijland geven leiding aan deze filmopleiding. De Belgische tweeling Roger en Robert Busschots zijn de eersten die op dit vak afstuderen. We schrijven 1975.
Na hun studie filmen zij voor de IKON-tv, doen research voor het Tropenmuseum en monteren films voor het Rijksmuseum voor Volkenkunde. Robert wordt docent Visuele Antropologie de universiteit van Nijmegen. Vijf jaar later, in 1980, krijgt antropoloog-filmmaker Jean Rouch een eredoctoraat aan de Leidse universiteit. Dirk Nijland regelt alles. Jean Rouch heeft zijn vrienden Joris Ivens en Henri Storck uitgenodigd om bij dit mooie evenement aanwezig te zijn. We raken opgewonden: drie beroemde filmpioniers, in Leiden! ‘Daar moeten we iets mee doen!’ besluiten ze, hun 120 meter magazijn vast klikkend op de Eclair-ACL-body.
Naar de branding.
Dag één van het eredoctoraat filmen Roger en Robert de ceremonie in de Hooglandse Kerk. Ze feliciteren Rouch filmend. Dag twee spreken ze ‘s ochtends af in hotel Nieuw-Minerva in het centrum van Leiden waar de drie fameuze heren en de twee dames comfortabel logeren. Dirk Nijland van het Instituut voor Culturele Antropologie is er ook bij. ‘Wat zullen we doen? Filmen tijdens een rondvaart op de Leidse grachten?Mooie locaties uitzoeken in de historische binnenstad en daar wat interviews opnemen’? Jean Rouch komt met een ideaal voorstel: ‘Si on allait à Katvique? Là où mon cher ami Joris filmait ‘Ze brandingue’ (Branding, 1929)? Allons-y!’ En de ploeg vertrekt. Rouch vraagt of hij met de Eclair van de tweeling mag filmen. ‘Bien sûr’. Robert zal voor Rouch met zijn Nagra het geluid. Roger mag met de Beaulieu van het instituut filmen en Dirk zal het geluid doen voor Roger. Geregeld. Op naar Katwijk. Daar ontspint zich een spontaan gesprek tussen de drie erudiete filmers. Op 10 cm. nauwkeurig op de plek voor het witte kerkje in Katwijk waar Joris Ivens in 1929 zijn camera heeft opgesteld voor een shot uit Branding, ‘Oui, c’était ici, ici oui’. Branding, Ivens’ eerste speelfilm, vol passie, duinen en zee. Wat een sfeer en wat een entourage, die zilte zeelucht lijkt de drie mannen gek te maken. Op het strand kussen ze elkaar, met de camera hoog boven de koppen getild. ‘C’est mon anniversaire! Oui’!, roept Rouch uit. Na de opnames rijden Roger en Robert Joris Ivens in hun auto naar Amsterdam, naar Jan de Vaal, directeur van het Filmmuseum. Joris Ivens gaat daar logeren.
Water bindt.
En dan de montage. Hoe zullen we de film noemen? Wat zullen we doen, de hele take van Rouch intact houden? Zoals Rouch zelf zo vaak heeft gedaan met zijn registraties in Afrika. Of oude fragmenten opsnorren en op strategische momenten inlassen? We kiezen voor dit laatste, maar wel subtiel, niet opdringerig. Kern blijft de emotionele ontmoeting op het strand, de sfeer, de uitspraken, de wind, de zee, het water. Water, l’eau, dat is wat de drie mannen bindt in al hun films. Wat is dit mooi. Mooi om te monteren, spelen met licht, beeld, fragmenten, het snijden en plakken met de Catozzo pers, geratel van de perfotape, het geruis van de Steenbecktafel, de mannen die plezier hebben, uitbundig blij zijn met hun leven, Ivens, Rouch, trots op hun prestaties, Storck, serieus, timide zelfs. Het wordt een organische film, ademend en speels, intrigerend, lief, simpel. Roger, Robert en Dirk zijn tevreden. Ivens, Rouch en Storck, mooie mensen, zo begaan met hetzelfde spel van bewegend beeld, met techniek ook, en o zo volkomen verschillend van karakter en achtergrond. Cinemafia verbroedert!
Roger Busschots.
Cinemafia
Nederland, 1980; / 33’05” / kleur / geluid / 16 mm.
Eng: Cinemafia; Fr: Cinemafia
Regie: Jean Rouch; camera: Jean Rouch, Roger Busschots; geluid: Robert Busschots,
Dirk Nijland.
Curated by Nicole Brenez & Nicolas Klotz
Patricio Guzman presents Trópico de Cáncer by Eugenio Polgovsky
Éric Baudelaire presents Ice by Robert Kramer
Jocelyne Saab presents The Silent Majority Speaks by Bani Khoshnoudi
William Klein presents : Broadway By Light and The Messiah (Le Messie)
Edgar Morin presents Les Lettres de Stalingrad by Jacqueline Veuve
Nicolas Klotz et Elisabeth Perceval present Appunti per un’Orestiade africana (Carnets de notes pour une Orestie africaine) by Pier Paolo Pasolini
John Gianvito presents Chile, la memoria obstinada (Chile, Obstinate Memory) by Patricio Guzman
Valérie Massadian & Claire Atherton present D’Est by Chantal Akerman
Lech Kowalski presents A Question of Leadership and Which Side Are You On? by Ken Loach
Andrea Paganini, Raymond Depardon (to be confirmed) and Inoussa Ousseini présentent Ciné-portrait de Bill Witney by Jean Rouch,Ciné-portrait de Raymond Depardon par Jean Rouch et réciproquement, Cinemafia. Rencontre 1. Jean Rouch parle avec Joris Ivens et Henri Storck and unseen rushes from "Jean Rouch et sa caméra au cœur de l’Afrique (Niger-France, 1977-78)"
Al di là dell'uno (Beyond the One) by Anna Marziano / 53’, France-Italy-Germany, 2017
Angkar by Neary Adeline Hay / 70’, France, 2018
Los Árboles (The Trees) by Mariano Luque / 61’, Argentina, 2017
Black Mother by Khalik Allah / 75’, USA, 2018
Dom Boraca (Home of the Resistance) by Ivan Ramljak / 49’, Croatia, 2018
Fail to Appear by Antoine Bourges / 70’, Canada, 2017
Harvest Moon by Zaheed Mawani / 70’, Kyrgyzstan-Canada, 2017
Lembro mais dos corvos (I Remember the Crows) by Gustavo Vinagre / 80’, Brazil, 2018
Salarium by Sasha Litvintseva, Daniel Mann / 42’, GB, 2018
Wild Relatives by Jumana Manna / 65’, France-Lebanon-Norway, 2017
For more information: http://www.cinemadureel.org/en
