In 2017 is het 100 jaar geleden dat de internationale kunstbeweging De Stijl is opgericht. Nederland viert dit uitgebreid met het feestjaar ‘Van Mondriaan tot Dutch Design. 100 jaar De Stijl’. In het kader hiervan toont het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem (MMKA) de expositie ‘Stijlloos’ over realisme en abstractie. Joris Ivens’ film Borinage (1934) wordt er permanent vertoond.
Tussen abstractie en realisme

Joris Ivens noemde zijn eerste internationale succesfilm De brug (1928) ooit ‘Mijn Mondriaan’. Het onderwerp is een ritmisch spel van contrasterende richtingen, van tegendelen, horizontalen en verticalen, van alle mogelijke onderdelen van de Hefbrug in Rotterdam. Er komt geen dialoog in voor, geen verhaallijn, nauwelijks een mens. De film eindigt met een zwart vierkant dat van groot naar klein gaat, dat een sterke gelijkenis vertoont met een van de eerste abstracte schilderijen, het Zwarte vierkant (1915) van Kasimir Malewitsj.
In de vroege films van Ivens komen meerdere abstracte scenes voor, zoals hij zich eigenlijk van alle mogelijke nieuwe stijlmiddelen, van surrealisme tot abstractie en sociaal realisme, en van allerlei soorten films bediende, van animatiefilm tot reclamefilm, van bedrijfsfilm en politieke propaganda tot filmpoëzie.
De jaren twintig en dertig vormen in Ivens’ oeuvre een fascinerend amalgaam van avant-garde experimenten in het vinden van een nieuwe filmtaal. Het is daarmee een afspiegeling van de complexe zoektocht van een generatie kunstenaars. Dat is precies het thema van ‘Stijlloos’.

Joris Ivens, Filmstill uit De brug, 1928

Sterke wisselwerking

‘Liggen de principes van de realisten en de abstracten eigenlijk wel zo ver uit elkaar?’, zo stellen de samenstellers terecht. Dat is de kernvraag van de expositie. Door uitwisseling van ervaringen in het kleine kunstenaarswereldje van ons land, waarbij men elkaar goed in de gaten hield en alle vernieuwingen op de voet volgde is er sprake van wederzijdse beïnvloeding. Die wisselwerking voltrok zich over de grenzen van de kunstvormen heen, want schilders, beeldhouwers, dansers, architecten, schrijvers, dichters en filmmakers vonden elkaar. Ivens’ vroege films zijn mede bepaald door zijn contacten met de schilders Charley Toorop en Pyke koch, die beide in Nijmegen hadden gewoond, of met Edgar Fernhout, de broer van John Fernhout.
Ook de nationale grenzen vervaagden, omdat buitenlandse kunstenaars hier hun vernieuwende werk toonden en Nederlandse kunstenaars trokken naar het buitenland. De Filmliga speelde hierin een leidende rol. Zij nodigde filmmakers uit Rusland, Frankrijk, Duitsland en elders uit om in Nederland hun eigen film ste presenteren. In de besturen van de landelijke en lokale afdelingen waren architecten en ontwerpers als Gerrit Rietveld, Van Ravensteijn en J.J. P. Oud actief.

Veel kunstenaars zagen zich na het slagveld van de Eerst Wereldoorlog, waarin politici en bedrijven de hele wereld hadden meegesleept, als de profeten van een nieuwe tijd. De kunst zou de nieuwe tijd aankondigen of zelfs vormgeven. Maar hoe zag die nieuwe wereld er uit.
De jaren tien en twintig van de vorige eeuw waren ongelofelijk complex. Enerzijds was er veel optimisme, geloof in de toekomst en een betere samenleving. Anderzijds gaven de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog en later het opkomend fascisme weinig reden tot hoop. Kunstenaars gaven in hun werk uiting aan deze tijd. Dat deden ze in de nieuwe vormentaal van de abstracte kunst en óók in het realisme.
‘Stijlloos’ toont deze complexe tijdsgeest aan de hand van het realisme. Hoe gaven kunstenaars in hun werk uiting aan dezelfde maatschappelijke vraagstukken als De Stijl-kunstenaars? ‘Stijlloos’ is samengesteld door werken uit de eigen collectie, aangevuld met bruiklenen van onder andere Museum De Fundatie, Singer Laren en Centraal Museum Utrecht. Te zien zijn werken van o.a.: Jacob Bendien, G.H. Breitner, Paul Citroen, Rein Draijer, Edgar Fernhout, Leo Gestel, Raoul Hynckes, Isaac Israëls, Joris Ivens, Dick Ket, Pyke Koch, Jan Mankes, Kasper Niehaus, Simon Maris, Roger Raveel, Lodewijk Schelfhout, Jan Sluijters, Charley Toorop, Hendrik Valk en Carel Willink.

Voor meer informatie:
http://www.museumarnhem.nl/tentoonstellingen/stijlloos/

Impressie Musuem voor Moderne Kunst in Arnhem na verbouwing (2019)

 


 

<<

Adresgegevens

 

  • Bezoekadres:
    Tweede Walstraat 19,  Nijmegen


 


  • Postadres:
    Tweede Walstraat 19
    6511 LN Nijmegen

Contact

 

  • 06 539 60 552
     


 

Social Media

Ivens.nl Archief

Films:

83 Items

Fotos:

5695 Items

Documenten:

29572 Items

Bibliografieën:

678 Items

Affiches:

212 Items