Études des mouvements à Paris

Remarks Prod:

Met Germaine Krull
Na de oprichting van de Filmliga op 13 mei 1927 startte Joris Ivens met filmexperimenten om zich te oefenen in allerlei aspecten van het filmvak en om de filmtaal te achterhalen en begrijpen. In Nederland was toen nog geen filmacademie. Geïnspireerd door buitenlandse filmmakers, wilde Ivens ook in Nederland een nieuwe filmtaal ontdekken en scheppen. De Parijse bewegingsstudie, waarover geen productiegegevens bekend zijn, moet bij een bezoek aan Germaine Krull zijn gemaakt en is, gezien het weer, de natuur en de zomerse kleding, in de zomer te dateren, mogelijk op of omstreeks 11 juli 1927. Krull schreef in een brief aan beider vriend, dichter Hendrik Marsman, dat Ivens haar had bezocht. Openings- en eindbeeld van Études des mouvements à Paris, met een panoramisch beeld van Parijs, zijn opgenomen vanuit haar appartement in Montmartre en komen sterk overeen met foto's van Krull, vanuit hetzelfde raam opgenomen. Indien die datum klopt is dat twee maanden nadat de Filmliga was opgericht en Ivens spontaan begon met filmopnamen. Ivens vertoonde de film van januari 1928 tot augustus 1928 op verschillende plaatsen in Nederland tijdens zijn lezing over de ‘Amateur-cinematografie en haar mogelijkheden’.

Context:

Het onbedorven oog
Op 2 april 1927 trouwde Joris Ivens met de fotografe Germaine Krull nadat hun liefdesrelatie was opgehouden. Zij had de zekerheid van een Nederlands paspoort nodig, vanwege grensgeschillen over de Duits-Poolse grensstreek waar ze was geboren, en Ivens werkte daar ondanks liefdesverdriet aan mee. Ivens had haar tijdens zijn studie in Berlijn in het voorjaar van 1923 ontmoet en zij waren gelijk smoorverliefd op elkaar geworden. 'Ze werkte als een 'gist' dat de 'jonge heer' Ivens hals over kop in dit 'bohémien'- leven deed belanden waar iedereen zich volmaakt in staat voelde tot het volbrengen van grote dingen', zo schreef Ivens. In 1924 trokken zij door Nederland en een jaar later kozen ze domicilie aan de Amstel, omdat Ivens op verzoek van zijn vader als bedrijfsleider aan de slag ging van de Amsterdamse vestiging van zijn fotozaak. Intellectuelen en kunstenaars als Arthur Lehning, Hendrik Marsman, Charley Toorop en Menno ter Braak behoorden tot hun vriendenkring. Maar Krull, die avant-gardistische foto’s maakte van onderwerpen die voor vrouwen toen ongewoon waren -van imposante metalen gevaarten als havenkranen tot zwervers op straat die uit vuilnisbakken aten-, verhuisde al spoedig naar Parijs. Haar artistieke houding, spontaan over straat lopend met een eenvoudige handcamera, werd door Ivens overgenomen. ‘De dingen zo zien als het onbedorven, neutrale en niet vooringenomen oog’, zoals zij het zelf omschreef.  Minstens vier vroege films van Ivens zijn, ondanks spanningen in hun relatie, ontstaan door samen op pad te gaan en de objecten vast te leggen, zij met de Ikarette, hij met een vergelijkbare eenvoudige filmcamera, de Kinamo. Een opmerkelijk aantal foto’s van Krull uit die jaren vertonen sterke overeenkomsten met filmstills van Ivens uit de Zeedijk-filmstudie (1927),  Études des mouvements à Paris (1927), De brug (1928) en Regen (1929).  De hoge standpunten met opvallende diagonalen van verkeerspleinen, lage standpunten en close-ups van grilles van auto’s of de beelden van de Opéra uit de Parijse verkeersfilm zijn ook zichtbaar in haar foto’s. Bij beide is de invloed van de Duitse, Franse en Russische avant-garde groot.

Een bezetene
Direct contact met hun werk kreeg Ivens na de oprichting van de Filmliga op 13 mei 1927, waarin hij een actieve rol speelde als technisch adviseur. Hij analyseerde vele van hun films en ontmoette in de eerste jaren van de Filmliga filmmakers als Wsewolod Poedovkin, Dziga Vertov, Germaine Dulac, Hans Richter en Walter Ruttmann. Bevlogen door wat hij zag toog hij enkele dagen na de eerste Filmliga-avond zelf weer aan het filmen, maar anders dan bij zijn voorgaande filmpjes nu met het doel zichzelf op te leiden tot filmmaker. De serie eerste filmexperimenten noemde hij een Kinoschetsboek, waartoe volgens filmhistoricus Jay Leyda ook de bewegingsstudie in Parijs behoort. Naast het straatleven in Parijs filmde hij in Amsterdam op straat, in de Kalverstraat en aan het Rokin, en in enkele kroegen, o.a. in het Volkslogement van moeder Heijens en in café De Wildeman. Études des mouvements à Paris is in dit leerproces een vroege en eenvoudige vingeroefening, maar de variëteit aan camerabewegingen, montagetrucs, kennis van beeldritmiek en de psychologie van de waarneming groeiden snel. Als een bezetene werkte Ivens, zonder dat anderen goed in de gaten hadden waar hij mee bezig was. 
Germaine Krull ging zelf ook filmen, gestimuleerd door Ivens en haar minnaar Eli Lotar. In de film La Seine of Il partit pour un long voyage (1930) staat een jongen centraal die de schoolbanken wil ontvluchten, aangetrokken door de boten op de Seine. Wonderlijk genoeg is dezelfde melodie van Krulls' Seinefilm 26 jaar later te beluisteren in Ivens’ film over de Seine (1957). In deze documentaire, getiteld La Seine à rencontré Paris, zijn eveneens beelden van verkeer in Parijs te zien, als echo van Études des mouvements à Paris.